محمد عاصم/ ویسا ورځپاڼه
کرونا ناروغي هغه ویروسي ناروغي ده چې د لومړي ځل لپاره یې پېښې د ۲۰۱۹کال په دیسمبر میاشت کې د چین په ووهان ښار کې وپېژندل شوې چې وروسته یېویروس د نړۍ زیاتو هیوادونو او سیمو ته سرایت وکړ. دا ناروغي چې زیات خلککې د کرونا ناروغۍ په نامه پېژني په علمي اصطلاح ورته کوویډ۱۹(COVID 19)هم ویل کیږي. دا په حقیقت د تنفسي سیستم یوه سخته ویروسي ناروغي ده چېسږو ته زیان رسوي او په ځینو حالاتو کې د مړینې لامل کیږي. د دې ناروغۍعامل (کوویډ۱۹) ویروس دی چې فکر کیږي په لومړي ځل له حیوان څخه انسان ته سرایت کړی، هم انسان په ناروغۍ اخته کوي او هم حیوان. لازمه ده چې د یادې ناروغۍ په اړه له زیات احتیاط او پام څخه کار واخیستل شي او زیات ټکي یېپه اړه په خیال کې وساتل شي چې ځینې مهم یې ممکن په لاندې توګه سره یاد کړو:
لومړی: دا ناروغي کوم کسان د مرګ له ګواښ سره مخ کوي؟
ډاکتران او روغتیا پالان وايي چې دا ناروغۍ تر هغې کچې چې یو شمېر خلک یې په اړه فکر کوي مرګونې نه ده او سړی نه وژني. د دې ناروغۍ د مړیني کچه یوازې دوه او دری سلنه ده. هغه کسان چې د بدن مقاومت یې زیات وي یوازې پرې اخته کیږي او وروسته بیرته ترینه رغیږي. خو هغه کسان چې د زړه ناروغي، د وینې لوړ فشار، شکرې ناروغي، زیات چاغ والي او یا کوم بل داسې تکلیف ولري چې د بدن مقاومت یې ور سره کم شوی وي، د مرګ له ګواښ سره مخ کوي.
دوهم: د دې ناروغۍ په اړه احتیاطي تدابیر څه دي؟
د روغتیا سازمان وايي چې د دې ناروغۍ احتیاطي تدابیرو کې له ټولو څخه مهم یې له نورو انسانانو سره د یوه نیم او دوو مترو تر اندازې د واټن ساتل، هره ورځ څو څو ځله د شلو ثانیو لپاره په صابون او یا نورو وینځونکو توکو سره د لاسونو مینځل، په سر پټو ځایونو او د ګڼه ګوڼې په سیمو کې د ماسک کارول، د واکسینو لګول، پر هغو شیانو یا نورو حیواناتو باندې له لاس وهنې مخنیوی کول چې فکر کیږي د هغو شیانو یا د حیواناتو بدن په د کرونا ناروغۍ پر ویروس ملوث وي، په خوله، پزه او سترګه د لاس نه وهل، د هغه کس چې په یاده ناروغۍ اخته وي باید له نورو کسانو په جلا ځای کې تر رغېدو پورې استوګنه وکړي او درملنه یې وشي او باید د هغه خدمت او مرسته د یوه داسې کس له لوري تر سره شي چې په پوره احتیاطي وسایلو لکه دستکش، ماسک او نورو سمبال وي. بل پلو لازمه ده چې د روغتیاپالانو او ډاکترانو له توصیې سره سم له داسې خوراکونو او د څښاک له موادو ګټه واخیستل شي چې هم ګټور وي او هم د بدن مقاومت ور سره زیات شي.
دریم: آیا په کرونا ناروغۍ مبتلا کس له انتي بایوټیک دوا څخه استفاده کولای شي؟
دا چې تر دا مهاله که څه هم د کرونا ناروغۍ د عامل ویروس په اړه زیاتې څېړنې شوې خو لا هم دا ویروس د پوهانو او روغتیاپالانو له لوري په پوره ډول نه دی پېژندل شوی. د یو شمېر نورو ویروسونو په شان د هغه په اړه زیات مرموز جوانب شته دي چې پراخې څېړنې، تحقیق او پلټنې ته اړتیا لري، له همدې امله دي چې ډاکتران او روغتیاپالان په کرونا ویروس مبتلا کسانو ته انتي بایوټیک (antibiotic) نه تجویز کوي. دلته یوه مهمه پوښتنه داده چې په یو شمېر سیمو کې ځینې ډاکتر صاحبان ولې ځینو هغو کسانو ته چې دکوویډ۱۹ یا کرونا ناروغي لري انتي بایوټیک تجویز کوي! دلیل یې څه دي؟ ویسا ورځپاڼې په اړه له محترم ډاکتر عبدالحسیب نصرت سره چې په پروان
ولایت کې له کرونا ناروغۍ سره د مبارزې په برخه کې د زیات کار تجربه لري
په یوه لنډکۍ مرکه کې د دې د لامل په اړه پوښتنه کړې وه او هغه دا معلومات ورکړي ؤ.
ډاکتر عبدالحسیب نصرت ویسا ورځپاڼې ته وویل، دا چې کرونا ناروغۍ تر دا مهاله پوره پېژندل شوې نه ده او د دې ناروغۍ د عامل (کوویډ ۱۹) په اړه لا هم څېړنې روانې دي، ټول ډاکتران په دې ناورغۍ اخته کسانو ته د انتي بایوټیکو تجویز نه کوي. د دې کار لومړی دلیل دا دی چې تر دا مهاله د کوویډ۱۹ د لمنځه وړونکی انتي بایوټیک نه دی پېژندل شوی، شته انتي بایوټیک یې په لمنځه وړلو کې مرسته نه کوي او بل دا چې د انتي بایوټیک په تجویز سره، سره له دې چې د انسان په بدن کې د ژوندیو موجوداتو (مایکروارګانیزم) پر خلاف عمل کوي او لمنځته یې وړي، ورسره د بدن یوه اندازه مفید مواد او موجودات (لکه مفیدې باکتریاوې، ویټامینونه یا نور ګټور مواد…) هم لمنځه ځي چې دا کار پخپل ذات کې د بدن د مقاومت د کموالي لامل کیږي. کله چې د یوه ناروغ کس د بدن مقاومت را کم شي، بیا له ناروغۍ سره د مقابلې توان هم یا خو له لاسه ورکوي او یا یې مقاومت کمیږي. له همدې امله یو شمېر ډاکتران د کرونا ناروغۍ د ناروغانو له جملې څخه یوازې هغو کسانو ته چې د هغوی په معایناتو کې ثابته شوې وي چې د یوه بل دلیل له امله اړتیا ورته لري انتي بایوټیک تجویز کوي، تر څو د دوی په بدن شته یوه بله
ناروغي او ستونزه تداوي شي. دا چې دا کوم ناروغان کوم دي، ډاکتر نصرت زیاته کړه دا هغه ډله ناروغان دي چې له کرنا ناروغۍ سره په څنګ کې پخپل بدن کې یو بل مایکرو ارګانیزم یا عفونت هم لري چې روغتیاپال اړ کیږي چې د هغه د لمنځه وړلو او تداوۍ لپاره انتي بایوټیک هم تجویز کړي. بل پلو په ورته وخت د دې لپاره چې د یاد مصاب کس د بدن د مفیده موادو اندازه زیاته کمه نه شي او د بدن مقاومت یې زیات را ټیټ نه شي، یاد ناروغ کس ته نور ویټامین لرونکي درملونه (ویټامین ډي، ویټامین سي، زینک …) تجویز او یا د خاصو خوراکونو توصیه کوي.
دا چې له یادې ناروغۍ سره څه ډول مبارزه وشي، زیاته مهمه ده چې د دې ناروغۍ له مبارزې سره په هره برخه کې د ډاکترانو او روغتیاپالانو مشورې، توصیې او تجویزونه په پام کې ونیول شي. د یادې مرکې پر مهال ډاکتر نصرت توصیه وکړه تر څو زموږ د هیواد افغانستان ټول خلک د کرونا ناروغۍ پر وړاندې خپلې مبارزې ته په نارمل ډول دوام ورکړي، ځکه چې په نړۍ کې د دې ناروغۍ ګواښ لا هم پر خپل ځای دی او خدای مکړه په افغانستان کې د بیا خپرېدو سره به یې خلک له سختو ستونزو سره مخ شي، په دې دلیل چې دا مهال په افغانستان کې د حکومت روغتیايي سکتور له ستونزو سره مخ دي، عام خلک اقتصادي ستونزې لري او د دې ناروغۍ د بیا خپرېدو په صورت کې به یوازې عام خلک وي چې له ستونزو سره مخ کیږي او د لاسنیوي څوک به یې نه وي.
