مقدمه:
موازین اخلاقی، از مهم‌ترین مولفه‌های بنیادین کار رسانه‌یی در بسیاری از کشورهای جهان است.
اصول و معیارهای اساسی مانند بی طرفی، درستی، انصاف، صحت، دقت، قانونمداری، رعایت مصالح عامه و استقلال حرفه‌یی در نظام‌های رسانه‌یی کشورها مورد تأکید قرار گرفته، و اصولِ رفتار ژورنالیستان و رسانه‌ها بر بنیاد همین مولفه‌ها و ارزش‌ها شکل گرفته اند.
در کشورهای مختلف، تعبیرها و تفسیرهای گوناگونی از این اصول وجود دارد. شرایط و اوضاع داخلی و ویژه‌گی‌های ساختاری نظام‌های سیاسی و ارزش‌های اعتقادی- فرهنگی جوامع مختلف، در تعریف این موازین اخلاقی نقش دارند.
در افغانستان کنونی، رسانه‌ها رشد چشمگیری داشته و اثرگزاری فعالیت رسانه‌ها بر افکار عامه و روند‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در کشور نیز انکار ناپذیر است.
گسترده‌گی، موثریت و ثمربخش‌بودنِ فعالیت‌های رسانه‌یی و ضرورت تأمین مصونیت حرفه‌یی ژورنالیستان، با درنظرداشت ویژه گی‌های جامعهٔ افغانی و چالش‌های موجود فراراه امنیت و ثبات در افغانستان؛ جمعی از فعالان رسانه‌یی کشور را واداشت تا با تاکید بر اصول و ارزش‌های نوین و جهان‌شمول ژورنالیزم و واقعیت‌های عرصهٔ کار رسانه‌یی و آزادی بیان در کشور، به تدوین اصول اخلاقی ژورنالیزم برای جامعه رسانه‌یی کشور همت گمارند.
کمیتهٔ موظف، پس از مطالعهٔ اسناد و موازین نهادهای خبرنگاری داخلی و خارجی و صاحب‌نظران عرصهٔ علوم ارتباطات و رسانه‌ها، موارد زیرین را به عنوان موازین اخلاقی ملی ژورنالیزم در کشور پیشنهاد کرد که پس از مشوره های گسترده در ولایت های مختلف و نظر خواهی فعالان این عرصه، مسودۀ نهایی آن در نشست بزرگی با حضور نزدیک به پنجصد تن از خبرنگاران،کارمندان و مدیران رسانه و نهاد های حامی و صنفی ژورنالیستان در کابل به تصویب رسید.
نشست ملی تصویب موازین اخلاقی، از سوی فدراسیون نهاد های ژورنالیستان و رسانه های افغانستان به تاریخ 5 جوزای 1395 خورشیدی در کابل برگزار شد و شرکت کننده گان نشست، نخست در گروه های کاری مختلف، این موازین را به بحث گرفته و در پایان نشست به هر کدام از مواد آن رای تایید دادند.
پاسخگویی:
-ژورنالیستان، هنگام انجام وظایف حرفه‌یی خویش، قانون اساسی و قانون رسانه‌های همگانی کشور را مبتنی بر اصول آزادی بیان، آزادی فعالیت رسانه‌ها و حق دسترسی به اطلاعات رعایت می‌کنند.
-در صورت انتشار فرآورده‌های تولیدشده توسط دیگران، ذکر منبع اصلی را لازمی می‌دانند.
-در برابر ادعاها و اتهامات وارده، فرصت اظهار نظر و پاسخگویی متقابل را فراهم می‌کنند.
-در انجام امور حرفه‌یی، منفعت عمومی جامعه را رعایت می‌کنند.
-از توهین، تهمت، افترا، هتک حرمت و دشنام به دیگران، در فرآورده‌های رسانه‌یی می‌پرهیزند.
-خطاهای خود را پذیرفته و به اصلاح آن در زودترین فرصت ممکن اقدام می‌نمایند.
استقلال و بی‌طرفی:
-ژورنالیستان در جریان فعالیت حرفه‌یی، به دور از هر گونه وابسته‌گی های نژادی، قومی، حزبی، سمتی، مذهبی و جنسیتی سیاسی و زبانی عمل کرده و تنها به حق دسترسی مردم به اطلاعات توجه می‌داشته باشند.
-از آن‌جایی که بی‌طرفی را هستهٔ ژورنالیزم حرفه‌یی می‌دانند، ژورنالستان مکلف اند هنگام گزارشدهی، "بی‌طرفی مقتضی" را رعایت نموده و از داخل‌کردن دیدگاه‌ها، غرض‌ها و قضاوت‌های شخصی در گزارش اجتناب کنند.
-از دخیل‌شدن در هر نوع فعالیتی که به اعتبار حرفه‌یی‌شان صدمه بزند، خودداری می‌نمایند.
-از پذیرش پیشنهادهای ویژه، رشوه و انواع تحایف که وسیلهٔ نفوذ در فرایند کار حرفه‌یی‌شان می‌گردد، امتناع می‌ورزند.
-خودسانسوری نمی‌کنند منافع شخصی را بر مصالح عامه ترجیح نمی‌دهند.
-انصاف یا برخورد منصفانه را در روند کسب، پردازش و پخش فرآورده‌های رسانه‌یی رعایت می کنند.
-تسلیم فشارهای مستقیم و غیر مستقیم مقامات دولتی، افراد و گروه‌های بانفوذ، به منظور انتشار یا عدم‌انتشار و پخش‌کردن یا نکردن حقایق و رویدادها به دلخواه دیگران نمی‌شوند.
-همزمان با حفظ شجاعت از امنیت جانی خود غافل نمی‌باشند و تدابیر لازم امنیتی را اتخاذ می‌کنند.
-از تضاد منافع حرفه‌یی با هم‌مسلکان خویش چه حقیقی باشد، چه تصوری، با درنظرداشت احترام متقابل، دوری می‌جویند.
-در صورتی که در مسأله‌‌یی مستقیماً ذینفع باشد، از پوشش آن رویداد منصرف می‌شود.
درستی و توازن:
-تا مین دسترسی مردم به وقایع و اطلاعات درست نخستین وظیفهٔ ژورنالیست است.
-ژورنالیست تنها به پخش و نشر اطلاعاتی می‌پردازد که درستی آن تأیید شده باشد.
-ژورنالیستان، درستی اطلاعات به دست آمده را از طریق منابع مربوط تأیید نموده و احتیاط به خرج می‌دهند تا از بروز خطاها جلوگیری کنند و به هیچ صورت به دستکاری و یا تحریف عمدی اطلاعات و معلومات نمی‌پردازند.
-در فراهم‌کردن فرصت مساوی یا متوازن، به تمامی جوانبی که در یک خبر، گزارش و سایر ژانرهای رسانه‌یی به نحوی دخیل اند، منصفانه و متوازن عمل می‌کنند.
-منابع خود را برای مخاطبان می‌شناسانند. اگر به دست‌آوردن اطلاعات کافی از منابع آشکار ناممکن باشد، از اطلاعات منابعی که نمی‌خواهند هویت‌شان افشا شود، تنها در صورتی استفاده می‌کنند که به سود منافع عمومی باشد.
-در صورت تصمیم بر عدم‌ِافشای هویتِ منبع، پیشاپیش از هدف و انگیزه آن ها در ارایهٔ اطلاعات اطمینان حاصل می‌کنند.
-مطمئن می‌شوند که معلومات، اسناد و مدارکی را که به دست آورده اند، گمراه کننده نیست.
-از جمع‌آوری اطلاعات به صورت محرمانه و پنهانی (از قبیل تلاش برای ثبتِ آواز به وسیلۀ آلات استراق سمع، گوش‌دادن به صحبت‌های تیلفونی و تلاش برای دست‌یابی به مکاتبات) خود داری می‌کنند؛ مگر این‌که از راه‌های معمول نتوانند به اطلاعاتی که نشر آن به سود مصالح عامه است، دست یابند. در صورت استفاده از این روش‌ها، باید در جریان پخش و نشر اطلاعات، به چگونه‌گی شیوۀ به‌دست‌آوردن آن اشاره شود.
-در جریان فعالیت حرفه‌یی، به تبادل آزاد دیدگاه‌ها، اولویت می‌دهند؛ مگر این که این دیده‌گاه ها به گروه‌های تروریستی یا گروه‌های مسلح مخالف نظام تعلق داشته و هدف از آن تبلیغ و براندازی خشونت آمیز نظام باشد.
-در پوشش خبری مسایل جنایی و جرمی، توجه می‌داشته باشند که حق آگاهی یافتن مردم از چنین مسایلی باعث تلف‌شدن حقوق متهمان نگردد.
-افرادی را که توسط نهادهای عدلی و قضایی مظنون، متهم یا مجرم شناخته نشده یا روند قضایی در مورد آنها جریان داشته باشد، به عنوان مجرم در جامعه تشهیر نمی‌کنند.
-هنگام انجام مصاحبه یا گرداننده‌گی میزهای مدور، با مصاحبه‌شونده یا مهمانان برنامه مودبانه و به دور از استهزا و تمسخر برخورد می‌کنند.
-توازن، دقت، صحت، بی طرفی و رعایت مصالح عامه را فدای سرعت پخش اطلاعات نمی‌کنند.
-معیارهای صحت و دقت را در هنگام تحلیل وقایع، در نظر می‌داشته باشند.
-از پوشش دومدار مسایلی که در آن اطلاعات تازه وجود ندارد، خود داری می‌کنند.
-از کوچک‌نمایی و بزرگ‌نمایی عمدی وقایع در انواع فرآورده‌های رسانه‌یی، می‌پرهیزند.
کاهش ضرر و آسیب:
-ژورنالیستان، هنگام انجام مصاحبه و یا تهیه عکس و تصویر از کسانی که دچار اتفاق ناگوار و یا غم و اندوه شده اند، دقت می‌کنند تا از نظر روحی به آنان صدمه بیشتر وارد نشود.
-از نشر محتوای زنندهٔ رویدادهای خشونت آمیز، به ویژه پخش تصاویر عریان، اجساد خون‌آلود و افراد زخمی، بدون ویرایش حرفه‌یی، که بر روان جمعی تاثیر منفی گذاشته و خشونت را تبلیغ می‌کند، خودداری می‌کنند.
-از پخش و نشر کلیپ‌های تبلیغاتی تروریستان که نمایانگر مانورها و تمرینات نظامی آنها می‌باشند و خشونت‌را تبلیغ می‌کند، اجتناب می‌کنند.
-در به دست آوردن اطلاعات، تهیه و نشر فرآورده‌های رسانه‌یی، به حریم خصوصی دیگران صدمه وارد نمی‌کنند. تنها ضرورت فوق العادۀ ارائه اطلاعات خاص به مردم بادرنظرداشت منفعت عامه نیاز به تشبث در زنده‌گی و حریم خصوصی افراد را توجیه می‌کند.
-از دامن‌زدن به تبعیض و تنفر قومی، نژادی، لسانی و غیره که سبب ایجاد شگاف‌ّهای اجتماعی در جامعه می‌گردد، دوری می‌جویند.
-از اعمال هرنوع تبعیض قومی، زبانی، سمتی و نژادی خودداری می‌کنند و همچنان بر مبنای جنسیت، معلولیت، بیماری‌های روانی و غیره در فرایند به دست‌آوردن، پردازش و انتشار حقایق و رویدادها برخورد تبعیض آمیز نمی‌کنند.
-از تصویربرداری و افشای هویت کودکان قربانی خشونت و تجاوز جنسی زیر سن (برمبنای قوانین نافذ کشور) بدون اجازه والدین و یا سرپرستان قانونی آنان خودداری می‌کنند. در صورتی که به هر دلیلی انتشار خبرها و رویدادهای مرتبط با قربانیان خشونت، در راستای منافع قربانیان ارزیابی شود، از تشهیر آنان به شکلی که به حیثیت یا منافع مادی و معنوی قربانی صدمه وارد گردد، خود داری می کنند.
-از دنبال کردن موضوعات ناشی از کنجکاوی‌های بی‌ارزش و واهی، خودداری می‌کنند.
دقت:
-خبرنگاران و مسؤولان رسانه‌ها میان خبر و تبلیغات تفاوت قایل شده، از تبلیغات خشونت آمیز و مغشوش کنندهء اذهان عامه خودداری می کنند.
-نسبت به عملکرد افراد و گروه‌هایی که قدرت را در اختیار دارند و یا در تلاش برای به دست‌آوردن قدرت هستند، هوشیار می‌باشند.
-هیچگاه محتوای خبر، تصویر و یا ویدیو را تحریف نمی‌کنند.
-از انتشار رویدادهای خبری صحنه‌سازی شده و گمراه‌کننده خود داری می‌کنند.
-نسبت به منابعی که در برابر پول حاضر به دادن اطلاعات هستند، هوشیار بوده و از معامله بر سر خبر دوری می‌جویند.
-در انتشار آمار و ارقامی که طرف‌های درگیر به مقتضای منافع‌شان آن را کم یا زیاد عنوان می‌کنند، به دقت برخورد می‌نمایند و به تایید ارقام توسط منابع مستقل و بی‌طرف اتکا می‌کنند.
-حقایق (فاکت‌ها) و ابراز نظرهای شخصی (دیدگاه‌ها) از هم متفاوت می‌باشند در تهیه و نشر و پخش فرآورده‌های رسانه‌یی دید گاه‌ها و تحلیل‌های شخصی را به شکل حقایق ارائه نمی‌کنند.
-میان گزارش خبری و کار داد‌خواهانه فرق قایل شده، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در فعالیت های دادخواهی به گونه‌یی که اعتبار حرفه‌یی‌شان را زیر سوال ببرد، دخیل نمی شوند.
برخورد حرفه‌یی در محیط کاری :
- مدیران و کارکنان رسانه یی مکلف به فراهم‌آوری محیط مناسب کاری برای همه کارمندان به ویژه برای بانوان می‌باشند. هرگونه تبعیض، آزار، اذیت و تفاوت‌انگاری جنسیتی در برابر کارمندان زن در محیط کاری خلاف اصول و ارزش‌های والای مدنی و ژورنالیستی می‌باشد.
